ZOONOSEN             

door Hedwig van der Horst dierenarts te Veldhoven 

Zoonosen zijn ziektes die van dier op mens kunnen overgaan, in ons geval is belangrijk van vogel op mens. In dit artikel worden een aantal vogelziektes besproken en ook het risico van overdracht op de mens. Ik zal het hebben over psittacose, salmonellose, colibacillose, tuberculose, campylobacteriose en influenza. 

Psittacose

Psittacose wordt veroorzaakt door de bacterie Chlamydia psittaci. Deze veroorzaakt ziekteverschijnselen: ornithose bij duiven, niesziekte bij katten, “verkoudheden” bij paarden, runderen, schapen, herten, katten, cavia’s, honden, mensen, etc.

Chlamydia verspreidt zich via verenstof en opgedroogde ontlasting, maar vooral via “aanhoesten” (dus via speeksel en neusuitvloeiing). Honden, katten, paarden, varkens en mensen, besmet met psittacose, kunnen de infectie niet verder verspreiden. Wél kunnen vogels, runderen, schapen en geiten de ziekte overdragen op andere dieren én mensen. Er komen, ook bij vogels, dragers voor. Dat zijn dieren die de bacterie bij zich dragen, zelf niet ziek zijn, maar andere dieren wel kunnen besmetten. Grasparkieten bijvoorbeeld kunnen wel gedurende een periode van zeven jaar drager zijn van psittacose. 

Er zijn twee ziektebeelden bekend.

Het meest bekend is de longziekte, waarbij het dier vaak met één oog dichtgeknepen zit, een snotneus heeft en soms benauwdheid vertoont en rochelt.

Het tweede ziektebeeld geeft een aangetaste lever te zien. Het dier is sloom en heeft vaak lichtgroene ontlasting. Ook zijn de uraten (d.i. het witte deel van de ontlasting dat bestaat uit urine) vaak geel gekleurd. Europese vinkachtigen vertonen meestal weinig ziekteverschijnselen. De meeste dieren komen een infectie met Chlamydia vanzelf te boven. 

Mensen met psittacose vertonen een ziektebeeld dat sterk op griep lijkt. Bij griep verdwijnt de koorts echter meestal na drie dagen. Bij psittacose blijven er echter koortspieken voorkomen en die kunnen zeer hoog zijn. Wordt er niet ingegrepen, dan ontwikkelt de mens vaak een longontsteking.

Psittacose is aan te tonen door ontlasting op kweek te zetten. Tegenwoordig zijn met behulp van DNA-technieken, via bloedonderzoek, ook de dragers goed op te sporen. Psittacose is goed te bestrijden met doxycycline (in de handel vaak vibramycine genoemd). Het is belangrijk dat het medicijn in de juiste dosering en langdurig genoeg gegeven wordt. Kiest men voor medicatie via het voer dan is de dosering 1 gr. doxycycline per 1 kg. voer en dit gedurende 6 weken (!) 

Salmonellose of paratyphus

Salmonellose wordt veroorzaakt door de bacterie Salmonella. Er zijn veel soorten Salmonella bekend en deze zijn ingedeeld in groepen. Bij volièrevogels komt meestal Salmonella voor uit groep 3. Deze is niet ziekteverwekkend voor de gezonde volwassen mens. Vogels kunnen echter wel ziek worden van de Salmonella’s die de mens bij zich draagt!

De ziekte Salmonellose uit zich op veel verschillende manieren: diarree en abcessen kunnen in alle organen voorkomen en dit kan weer verschijnselen veroorzaken als verlammingen, draainek, natte mest, oogontsteking, etc.

Salmonella kan aangetoond worden middels kweek (meestal van ontlasting) in een laboratorium. De ziekte is goed te behandelen met antibiotica zoals baytril, methoxazol en bactrimel. Soms komt resistentie voor: de bacterie is dan voor bepaalde antibiotica ongevoelig. Middels een antibiogram (in een laboratorium) is te achterhalen voor welke antibiotica de bacterie wél gevoelig is. 

Colibacillose

Colibacillose wordt veroorzaakt door de bacterie Escherischia coli. Ook van deze bacterie zijn veel verschillende stammen bekend en veel ervan zijn niet ziekteverwekkend voor de mens. Dat geldt voor de meeste stammen die ziekten bij vogels veroorzaken.

Ook Colibacillose kan aangetoond worden via kweek in het laboratorium.De ziekte wordt gekenmerkt door hevige diarree. Het dier kan uitdrogen. Escherischia coli is in het algemeen goed te bestrijden met antibiotica zoals baytril, methoxazol en bactrimel. Maar ook hier komt resistentie voor. 

Tuberculose

Tuberculose wordt veroorzaakt door een groep bacteriën, genaamd Mycobacterium. Bij vogels wordt tuberculose meestal veroorzaakt  door Mycobacterium avium (vogeltuberculose) of door Mycobacterium genovense. Voor de gezonde volwassen mens is dit onschadelijk. Mensen met (open) tuberculose zijn echter wel besmettelijk voor vogels. Dieren die op deze manier worden besmet zijn nu wel gevaarlijk voor (andere) mensen; zij dragen immers de bacterie bij zich waar de mens gevoelig voor is.

Tuberculose veroorzaakt meestal vage klachten. Vogels met deze aandoening vermageren vaak, “slijten” en vertonen soms kreupelheid (bij bot-tuberculose) of benauwdheid (bij long-tuberculose).

Tuberculose is aan te tonen via een gekleurd uitstrijkje van de ontlasting, via kweek of middels DNA-technieken. Bij de mens wordt vaak nog de Mantoux-reactie gebruikt: het beroemde “krasje”. Tuberculose is zeer lastig te bestrijden omdat de bacterie zeer lang kan overleven in de omgeving en niet gevoelig is voor de meeste desinfectiemiddelen. Ook vogels met tuberculose zelf, zijn lastig te genezen. Langdurige behandeling met baytril heeft soms goede resultaten. Wil men een vogel gaan behandelen dan moet men eerst altijd het type Mycobacterie laten bepalen om te weten te komen of er risico voor de mens bestaat. Is een vogel besmet met een voor mensen schadelijke mycobacterie dan luidt het advies altijd: euthanasie.

Campylobacteriose

Campylobacteriose wordt veroorzaakt door de bacterie Campylobacter. Ook hier geldt dat er verschillende soorten zijn die niet allemaal ziekteverwekkend zijn bij de mens. Campylobacter-bacteriën die bij varkens voorkomen zijn vaak ziekteverwekkers bij de mens. Ook bij meeuwen zijn deze bacteriën wel eens gevonden en deze waren schadelijk voor de mens.

Campylobacter is aan te tonen via gekleurde uitstrijkjes van de darm. Ook via kweek (in het laboratorium) is hij aan te tonen, maar hiervoor zijn wel speciale methoden nodig aangezien Campylobacteri niet tegen zuurstof (en dus buitenlucht) kunnen.

Campylobacteriose veroorzaakt vaak griepachtige verschijnselen en diarree. Campylobacter is in het algemeen goed te bestrijden met antibiotica als baytril en erythromycine.

Influenza

Influenza of griep wordt veroorzaakt door een virus. Vogelgriep wordt veroorzaakt door influenza A, die voor de mens niet besmettelijk is. Alleen bij struisvogels komt een variant voor die wél griep bij de mens kan veroorzaken.

Duivenmelkerslongen

Dit is een ziekte die strikt genomen geen zonoose is. Hij veroorzaakt namelijk geen ziekte bij vogels en wordt ook niet veroorzaakt door een ziektekiem. De reden dat ik hem hier wél bespreek ligt in het feit dat duivenmelkerslongen een kwaal is die veroorzaakt wordt door contact met vogels.

Vogelliefhebbers zijn zich niet altijd ervan bewust dat het verenstof van hun vogels gevaar oplevert voor hun eigen gezondheid. Zij zien graag dat de vogels goed “poederen”, want dat is een teken van een goede gezondheid. Dat het poeder gevaar oplevert voor mensenlongen is minder bekend. Het is een feit dat verenpoeder van alle vogels (en niet alleen van duiven) zeer fijn is. Als de mens dit inademt gaat het direct door naar de longblaasjes. En eenmaal daar gearriveerd kan het moeilijk door het lichaam verwijderd worden. Het verenstof geeft irritatie waardoor er op het niveau van de longblaasjes een ontsteking optreedt. Uiteindelijk gaat deze ontstekingsreactie over in littekenvorming met als gevolg: stugge longen die zuurstof nog maar met moeite kunnen doorgeven aan het bloed. Dit alles resulteert in benauwdheid bij inspanning en vochtophoping in de longen.

Vaak duurt het tientallen jaren voordat de duivenmelkerslong zich ontwikkelt. Dit gaat heel geleidelijk en bijna ongemerkt. Als het slachtoffer uiteindelijk zoveel last krijgt van zijn ademhaling dat hij medische hulp moet inroepen, is het meestal te laat en er is niets meer aan te doen. Het advies luidt dan ook: gebruik goede mondkapjes.

Vermeld moet worden dat er zich, ook bij mensen die niet allergisch zijn voor verenstof, duivenmelkerslongen kunnen ontwikkelen. Alleen zal nu het proces trager gaan.

Conclusie

Er zijn een aantal zoonosen die vogels betreffen. De kans dat een vinkachtige (dit is de grootste groep bij de Europese cultuurvogels) of een roofvogel een ziekte overdraagt op de mens is klein. Waakzaamheid is echter altijd geboden.